Mada Ne Demek TDK? Yanlış Yazımın, Ağızların ve Sözlük Politikalarının Eleştirisi
“Mada” etrafında dönen bilgi kirliliği, bize sadece bir kelimenin anlamını değil; standart dil–ağız gerilimini, çevrim içi içeriklerin doğrulanma sorunlarını ve sözlük kurumlarının kullanıcıyla kurduğu mesafeyi de gösteriyor. Bu yazı tartışma yaratmak için: “Mada ne demek?” sorusunun ardındaki katmanları sökelim—ve sonunda TDK’ya “bu işi daha şeffaf nasıl yaparız?” diye soralım.
“Mada” mı, “Maada” mı? Standart Dil ile Ağızın Çatışması
TDK’nın güncel sözlüğünde aradığınız biçim büyük olasılıkla maada: “-den başka, dışında” anlamına geliyor. Bu madde, güncel yazı dilinde yaşayan, resmî metinlerde de karşılaştığımız bir kullanımdır. Çevrim içi açıklamalarda da bu anlam böyle aktarılıyor. ([Mynet][1])
Peki “mada” nereden çıkıyor? Ağız verilerinde “mada” pek çok yörede farklı anlamlarla karşımıza çıkıyor: iştah, yemek yeme isteği, hatta mide ya da sac ekmeği/hamur işlerinde kullanılan araçlar gibi yerel karşılıklar listelenmiş. Bu çeşitlilik, tek bir “TDK cevabı” bekleyen kullanıcıyı şaşırtıyor; çünkü standart sözlükteki maada ile ağız veritabanındaki mada aynı şey değil. ([kelimeler.gen.tr][2])
Neden Bu Kadar Kafa Karışıklığı Var?
Yazım farkı: “Maada” standarttır; “mada” ağızlarda yaygındır. Aramayı “mada” diye yaptığınızda, standart maddenin dışına düşersiniz. ([Mynet][1])
Ağızların doğası: Ağız verisi “tek, yekpare anlam” sunmaz; coğrafyaya göre değişen zengin bir harita sunar. Bu yüzden “mada”nın anlamı, hangi yörede olduğunuza göre kayar. ([Vikipedi][3])
Ek bilgi gürültüsü: İnternette “mada” Japoncada “henüz/hâlâ” demektir bilgisinin dolaşması; aramalara yabancı dil paraziti katıyor. (Türkçe bağlamında ilgisizdir.) ([Nedemek][4])
TDK’nın İki Katmanı: Güncel Türkçe Sözlük ve Derleme (Ağızlar) Verisi
TDK ekosistemi iki farklı ihtiyaca yanıt verir:
1. Güncel Türkçe Sözlük (GTS): Yazı dilinin çekirdeği; “maada” burada.
2. Derleme/Ağızlar Sözlüğü: Anadolu ağızlarından toplanmış malzeme; “mada”nın çok-anlamlı yerel izleri burada. Ağız sözlüğünün amacı yazı dilini değil, saha gerçekliğini belgelemedir. ([Türk Dil Kurumu][5])
Bu ayrım kullanıcıya arayüzde açıkça hissettirilmediğinde, “TDK bir yerde böyle, başka yerde şöyle diyor” paradoksu doğuyor. Oysa çelişki değil, farklı veri kümeleri söz konusu.
Eleştirel Bakış: Sunum ve Doğrulama Sorunu
Tek arama, çok katman: Kullanıcı “mada” yazınca ekranda hangi sözlüğe baktığını yüzüne söyleyen bir tasarım şart. Aksi hâlde GTS ile ağız verisi karışıyor, “TDK da kararsız” algısı doğuyor. ([Türk Dil Kurumu][6])
Kaynak gösterimi: Ağız verilerinde yer–tarih–derleyen bilgilerinin kullanıcı dostu bir şekilde görünürleşmesi, “bu anlam nerede geçiyor?” sorusunu anında yanıtlar. (Derleme Sözlüğü’nde bu bilgiler var; arayüz bunları öne çıkarmalı.) ([Türk Dil Kurumu][5])
SEO gürültüsüyle mücadele: “Maada” (standart) ile “mada” (ağız) için ayrı açıklama sayfaları ve yönlendirmeler, yanlış bilgi yayılımını frenler. (Hele ki “Japonca mada” parazitini düşünün.) ([Nedemek][4])
“Mada”nın Dilbilimsel Dersi: Dağılım, Anlam Kayması, Toplumsal Bellek
Ağızlarda bir kelimenin “iştah”dan “ekmek türüne” uzanan farklı anlamları taşıması, dilbilimde çokmerkezli anlamlaşma (polysemy + yerel işlev) örneğidir. Bu, dilin toplumsal pratiklerle (yeme içme, mutfak kültürü, tarım, tandır) temas noktalarını işaret eder. Yani “mada”, yalnızca bir “karşılık” değildir; kültürel pratiklerin söz varlığına düşürdüğü izdir. Ağız veri tabanları bu izi, coğrafya ve kullanım notlarıyla birlikte saklar. ([Türk Dil Kurumu][5])
Yanlış Yazımın (Maada→Mada) Sosyolojisi
Standart dilde “maada” yerine “mada” yazmak, iki şeye işaret eder:
1. Ses–yazı uyuşmazlığı: Hızlı konuşmada iki “a”nın tek “a”ymış gibi algılanması.
2. Algoritmik pekiştirme: Sosyal medyada yanlış biçim daha çok görünür olunca, arama motorları onu öne çıkarır ve yanlış normalleşir. Bu, sözlük kurumlarının proaktif içerik tasarımı ihtiyacını artırır. ([Türk Dil Kurumu][6])
Provokatif Sorular: Tartışmayı Başlatalım
Sözlükler “tek doğru”yu mu, yoksa çoklu dil gerçekliğini mi anlatmalı? Ağızları görünür kılmak, standart dili zayıflatır mı, yoksa zenginleştirir mi?
“Maada” ile “mada”yı aynı ekranda ve farklı bağlam etiketleriyle sunmak, kullanıcı hatasını azaltır mı?
Ağız verilerini (yer–yıl–kullanım cümlesiyle) modern bir arayüzde haritalandırmak, yerel söz varlığına saygıyı artırır mı?
Son Söz: “Mada ne demek TDK?” diye sorduğunuzda, cevabın yalnızca bir tanım değil, bir veri politikası meselesi olduğunu görün. Yazı dilinin “maada”sını korurken, ağızların “mada”sını da coğrafyasıyla, hikâyesiyle göstermek mümkün. Bu ikisini katmanlı, şeffaf ve kullanıcı dostu biçimde birleştiren sözlük, yalnızca anlam vermez; anlamayı da öğretir. ([Mynet][1])
[1]: https://www.mynet.com/maada-ne-demek-maada-kelimesinin-tdk-sozluk-anlami-nedir-170100146612?utm_source=chatgpt.com “Maada ne demek? Maada kelimesinin TDK sözlük anlamı nedir?”
[2]: https://kelimeler.gen.tr/mada-nedir-ne-demek-213482?utm_source=chatgpt.com “MADA Nedir? TDK Sözlük Anlamı – kelimeler”
[3]: https://tr.wikipedia.org/wiki/Derleme_S%C3%B6zl%C3%BC%C4%9F%C3%BC?utm_source=chatgpt.com “Derleme Sözlüğü – Vikipedi”
[4]: https://www.nedemek.org/mada%2Bnedir?utm_source=chatgpt.com “mada ne demek? mada nedir? mada anlamı – nedemek.org”
[5]: https://sozluk.gov.tr/derleme “sozluk.gov.tr”
[6]: https://sozluk.gov.tr/?utm_source=chatgpt.com “Türk Dil Kurumu Sözlükleri”